Świąteczne hygge

Sztuka życia – to cieszyć się małym szczęściem.
Phil Bosmans

Możliwe, że tytuł niewiele ci mówi, ale ilustracja naprowadza …

Czym jest hygge wskazałem krótko w tym wpisie Praca na luzie lub luz z domieszką pracy z 1 września 19, obiecując że do tego jeszcze wrócę. Wspomniałem wtedy o niedużej ujmującej książce Hygge. Klucz do szczęścia autorstwa Meik’a Wikinga, którą właśnie wtedy przeczytaliśmy z żoną.
Zanim przejdę dalej – parę informacji bibliograficznych: tytuł oryginału The Little Book of Hygge: The Danish Way to Live Well,   data wydania: 2016-11-09, liczba stron:288, Wyd. Czarna Owca.

Pisałem: Hygge to jedno z najpiękniejszych duńskich słów, określające uczucie szczęścia, ciepła, komfortu i bezpieczeństwa. Chociaż o hygge (trudno to przetłumaczyć) napisano już parę  książek (np. Hygge. Duńska sztuka szczęścia, autorka Marie Tourel Soderberg, Isignis 2016), to ta daje przegląd w pigułce dlaczego Duńczycy są uważani za najszczęśliwszych na Ziemi. Mimo złego klimatu, płaskiego kraju i innych ograniczeń.
Krótka notka wydawcy wydobywa klimat i cel tej książki:

       Bądź hygge! – bądź  szczęśliwy!

Wyobraź sobie, że jest deszczowy dzień, a ty siedzisz w fotelu pod kocem i czytasz książkę. Wyobraź sobie, że jesz kolację przy świecach z przyjaciółmi i świetnie się bawisz. Wyobraź sobie, że siedzisz przed kominkiem z ukochaną osobą, a na zewnątrz szaleje zamieć. To, co właśnie odczuwasz, to hygge.
Hygge jest pojęciem, którego nie da się dosłownie przetłumaczyć na język polski, a które jest jednym z najpiękniejszych duńskich słów. (…)
Duńczycy są najszczęśliwszym narodem na świecie.

Meik Wiking, autor książki i dyrektor Instytutu Szczęścia w Kopenhadze, przybliża nam duński przepis na szczęście, którym jest właśnie filozofia hygge. Duńczycy cieszą się z drobnostek, żyją wolniej i spędzają dużo czasu z bliskimi. Bo w końcu szczęście to radość z małych rzeczy!

Hygge to wiele różnych rzeczy: to sztuka stwarzania atmosfery intymności i ciepła na sercu, ale też zero zmartwień, poczucie ukojenia, przytulne tête-à-tête i ulubione kakao przy świecach.

Hygge to raczej odpowiedni nastrój i coś, czego się doświadcza, a nie rzeczy. To przebywanie z ludźmi, których się kocha. To dom. Poczcie, że jesteśmy bezpieczni, schronieni przed światem, że możemy spokojnie opuścić gardę. Możemy bez końca rozmawiać o wielkich o małych  życiowych sprawach, ale możemy też po prostu cieszyć się swoją milczącą obecnością. Możemy też wreszcie delektować się w samotności filiżanką dobrej herbaty. To przytulność, wygoda, miła atmosfera. Pojęcie i słowo które ma szereg wariantów w języku duńskim – czasem rzeczownik, czasem przymiotnik lub czasownik. W innych językach istnieją zbliżone słowa, ale w Danii to kultowe pojęcie-klucz.

Teraz chyba rozumiesz dlaczego piszę o tej uroczej książce w przeddzień świąt Bożego Narodzenia.

Także jedna z czytelniczek napisała:

Książka dzięki swojej oprawie wprowadza czytelnika w Hygge  Bardzo przyjemnie się czyta, wręcz wydłużyłam czas czytania, bo szkoda było kończyć   Szczególnie polecam w okresie Świąt Bożego Narodzenia 

Można powiedzieć, że książka nie jest zbyt odkrywcza, ponieważ podobne uczucia towarzyszą ludziom w wielu krajach. Jednak to Dania plasuje się na górze rankingu szczęścia.  Dlatego w niektórych krajach prowadzi się studia nad hygge by zrozumieć ten fenomen oraz nad tym jak zaimplementować jego elementy u siebie.  Na Zachodzie nie jest to  łatwe, bo trudno tam zrozumieć oderwanie od blichtru i konsumpcjonizmu Zachodu.

W Danii podejście do życia jest inne. Jest dużo prostsze i skromniejsze. By telegraficznie ująć co zadowala Duńczyków wg omawianej książki:
słodycze i mięso w dużej ilości, ziemniaki, kawa,  kominek, świece, lampy, pledy, stare samochody, rower, tu i teraz …
Jest oczywiście dużo więcej niuansów i cech życia hygge. Wiele dotyczy doznań zmysłowych – smak, dotyk, zapachy…
We wnętrzach, które można określić jako hyggelige (oto kolejny wariant omawianego pojęcia), liczy się nie tylko wygląd, ale i dotyk. Pozwolić palcom musnąć drewniany blat, dotknąć ciepłego kubka lub pogładzić skórę renifera to coś zupełnie innego niż dotknąć metalu, szkła czy plastiku. Pomyślcie o tym i zadbajcie, żeby w waszych domach znalazło się miejsce dla różnych faktur, dla tak ulubionych przez Duńczyków naturalnych surowców.
To specyficzna estetyka. Wiele rzeczy w domach Duńczyków jest vintage. Kupuje się je w sklepach z antykami lub z używanymi rzeczami.  Starą lampę, stół czy krzesło uznaje się za hyggelig.

Książka dotyka też tematów poważniejszych – jest próbą pokazania społecznych i ekonomicznych  uwarunkowań życia w Danii.

Dziś miarą sukcesu narodu/państwa często nie są już tylko wskaźniki ekonomiczne, ale także poziom i jakość życia jego obywateli. Produkt krajowy brutto  (PKB) przestał być jedyną miarą rozwoju.

Jak powiedział kiedyś Robert Kennedy:

PKB nie odzwierciedla stanu zdrowia naszych dzieci, jakości  ich wykształcenia i radości jaką daje im zabawa. Nie opisuje piękna naszej poezji, trwałości naszych małżeństw, poziomu intelektualnego debaty publicznej czy poczucia integralności naszych urzędników państwowych. … Krótko mówiąc, mierzy wszystko z wyjątkiem tego, co decyduje o tym, że warto żyć.

Duńczycy pracują stosunkowo krótko, mają darmową służbę zdrowia, bezpłatną edukację wyższą i pięć tygodni pełnopłatnego urlopu rocznie. To kraj o dużym socjalu, obywatele cenią wsparcie społeczne, ale mówią „My nie płacimy podatków – my inwestujemy w swoje społeczeństwo”. Praktykują społeczne wspólnoty kulinarne, ogrodowe i  podobne – warte naśladowania.  Swoje intymne hygge rozszerzają poza własne strefy komfortu, tak by obejmowała także innych ludzi.
Mniej więcej sześćdziesiąt procent Europejczyków spotyka się z przyjaciółmi, rodziną czy kolegami co najmniej raz w tygodniu. W Danii ten odsetek wynosi siedemdziesiąt osiem procent.
W książce mamy sporo statystyk, wyników ankiet  i porównań – jak by nie było, autor stara się badać hygge naukowo.
Przykładowo

skojarzenia z hygge

Z moich osobistych wątpliwości. Olbrzymia konsumpcja słodyczy to nie jest czynnik sprzyjający zdrowiu. Sami Duńczycy ogłosili alert i kroki by temu zaradzić. Podobnie zamiłowanie do powszechnych świec i ognia kominków też nie sprzyja czystemu powietrzu.

Reasumując – ładnie wydana książka, pełna ciepła i ciekawostek – może być też dobrym gwiazdkowym upominkiem*.

Powyższe jest powtórzeniem wpisu z innego bloga -  https://lapidaria.home.blog/2019/12/19/swiateczne-hygge/  - wysłanego tuż przed świętem Bożego Narodzenia.

Aby nawiązać do świąt oraz do końca 2019 r., przesyłam ci mój prosty wierszyk z życzeniami:

Mija rok i Święta już …
Życzę Ci: wiary i nadziei
w świecie wielkich zmian i burz ,
miłości w dużej ilości
rodzinnego ciepła i zdrowia
białej śnieżnej pierzyny
dla światła i uroków zimy.

I oczywiście zdrowia i pozytywnych zmian i dokonań
w 2020 roku.

Pozdrawiam serdecznie!

Leszek Korolkiewicz

----------

* à propos upominku „na gwiazdkę” – zobacz książkowy ode mnie tutaj:
http://stefangarczynski.pl/jak-rozmawiac/ – o sztuce rozmowy, także przy wigilijnym stole, i dla budowania poprawnych więzi z innymi
(dalej wpis poprowadzi do opisu książki i możliwości pobrania ebooka w 4 formatach).

Uwaga

Te książkowe upominki to część projektu przywracania pamięci i dzieł Stefana Garczyńskiego - opisałem ten projekt tutaj: http://stefangarczynski.pl/home/ .
Żeby móc kontynuować to zamierzenie (do wydania jeszcze do 20 ebooków!) potrzebuję Waszej pomocy. O jej możliwych formach i jak pomóc zobacz ten wpis.
Niezależnie - jak widzisz na prawym marginesie (czerwony przycisk na dole pod Rozwijajmy czytelnictwo) - uruchomiłem zrzutkę dobrowolnych i dowolnych darowizn na pokrycie kosztów projektu.    Pomożesz?

Do poczytania na Święta

Zacznę od życzeń 

 Pięknych i zdrowych Świąt Bożego Narodzenia 

    z rodzinnym ciepłem, życzliwościami i smakowitościami,
książką i kulturą

    oraz spełnienia planów na 2020 rok!

A dalej trochę autoreklamy   :)
Łagodnej - dotyczy sugestii wmieszania w twoje świąteczne lektury paru książek w formie darmowych ebooków - możesz to potraktować jako prezent dla siebie,  albo dla kogoś bliskiego.
A nawet nie tylko bliskiego, bo to może być i lekcja dla kogoś, kto cię nie rozumie lub dokucza, brakuje mu kultury itp.
Bo to książki o kulturze w różnych postaciach.
O paru z nich już tu było, więc zacznę od najnowszej, którą opracowałem dwa dni temu.
To o sztuce rozmowy.
Rozmowa "od serca" i "do serca" może być lekarstwem i pomocą.
W ogóle jest ważnym elementem więzi międzyludzkich i własnego rozwoju. W sam raz dla ubogacenia świątecznego nastroju...

Czy umiemy rozmawiać?
Wystarczy że zajrzysz tutaj
http://stefangarczynski.pl/jak-rozmawiac/
a dalej wpis poprowadzi do opisu i możliwości pobrania ebooka w 4 formatach.
A propos formatów - krótka informacja dla osób, które jeszcze nie za bardzo sobie z tym radzą:

Mobi na Kindle
MOBI jest formatem plików dedykowanym dla publikacji elektronicznych stworzonym przez francuską firmę Mobipocket S.A., a obecnie obsługującym głównie czytniki Kindle stworzone przez Amazona. Częstym problemem podczas korzystania z Kindle i plików w formacie MOBI jest przesyłanie ich na urządzenie. Opcji przesłania ebooków na ten konkretny czytnik jest kilka. Można posłużyć się opcją „Send to Kindle Apps”, aplikacją Calibre, przesłać pliki w wiadomości e-mail, skonfigurować automatyczną wysyłkę plików, a także wgrać ebooki przy pomocy kabla USB.

Epub na telefon (smartfona a także na tablety)

EPUB jest nowoczesnym formatem, który obecnie stał się standardem publikacji ebooków. Format ten umożliwia zmienianie wielkości czy rodzaju fontu, a także pozwala na dopasowanie wyświetlanego tekstu do ekranu, na którym jest odczytywany. To duża zaleta podczas czytania ebooków na ekranie smartfona, ponieważ tekst pozostaje czytelny. EPUB najlepiej ze wszystkich formatów sprawdza się przy czytaniu książek na telefonach komórkowych (zwłaszcza smartfonach). Aby odtworzyć pliki w tym formacie, należy pobrać na urządzenie odpowiednią aplikację obsługującą pliki EPUB.

Wiecej o formatach znajdziesz przy pobierania ebooków na stronie
www.StefanGarczynski.pl 

Przypomnę wcześniejsze prace autora, które już udostępniliśmy. Podaję linki do wpisów, a one dalej kierują do opisu i pobierania:
Strzeż się tych błędów
Błąd.Źródła. Unikanie.
Razem, ale jak?
O radości
O dawaniu

Przypomnę też, że książka jest świetnym prezentem, a ebooki możesz pozyskać i przesłać nawet w ostatniej chwili. Zobacz jeszcze banerki na tym blogu - niektóre książki są nawet darmowe :)

Pozdrawiam serdecznie - cieszcie się Świętami, książkami i sobą!

Dwie lektury

(Ilustracja Szymona Kobylińskiego z wydania oryginalnego) 

O historii świata można powiedzieć wszystko 

- wszystko, co pojawi się w najbardziej wybujałej wyobraźni. 

Ale jednej rzeczy jednak powiedzieć nie można
 - że jest ona racjonalna. Samo to słowo utyka w gardle.

Fiodor Dostojewski

Właściwie chodzi bardziej o dwa cykle lektur...
Nawiązując do poprzedniego wpisu o książce Błąd. Źródła. Unikanie - opublikowałem kolejnego ebooka (darmowego jak wszystkie) na podstawie książek Stefana Garczyńskiego - w danym przypadku jako kontynuację tematu błędów...
Tą książką, oryginalnie z 1990 r. jest Strzeż się tych błędów.

Wprowadzeniem jest wpis na blogu O błędach i głupocie można nieskończenie.
Tam jest przekierowanie do opisu książki oraz do strony pobierania ebooków (4 formaty).

Tutaj wstawię małą próbkę na zachętę. Przy okazji zaznaczę, że ta przecież już dość stara książka jest też przykładem swej tezy, że wiedza narasta i czasem to, co wydawało się autorowi prawie pewne, okazało się później mniej pewne lub na odwrót.

Z rozdziału Założenia:

Założenia magii i medycyny

Najłatwiej zilustrować te wywody głupstwami, które czas ujawnił i osądził. Tak więc ongi przypisywano tajemniczą potęgę wielkim brylantom, a do dziś w Indiach oddaje się cześć białym słoniom. Założenie: to, co bardzo rzadkie, niezwykłe, musi mieć także niezwykłe właściwości.

Tubylcy na Malajach (i nie tylko oni) niszczą odcięte paznokcie i włosy, bo czarownik mógłby użyć ich do rzucenia uroku. Założenie: rzeczy, które raz były połączone, zachowują swój związek. [może i tak?]

Starożytni wróżyli z lotu ptaków. Założenie: Wszystko ma związek z losami ludzi.

Także starożytni, by pomóc chorym na oczy, smarowali ich powieki żółcią orła. Założenie: można przenosić właściwości zwierzęcia na człowieka (orzeł ma świetny wzrok).

Gdy wybuchła zaraza lub uderzała klęska żywiołowa szukano ludzi, którzy spowodowali ją swoim postępowaniem; względnie modłami, zaklęciami i ofiarami starano się przebłagać ducha lub boga. Założenie: Gdy dzieje się coś złego, kryje się za tym czyjaś wola.

Prawie do końca dziewiętnastego wieku lekarze usiłujący odkryć źródła epidemii badali tylko powietrze. Założenie: tylko ono przenosi choroby. (Czy za sto lat nie powiedzą o nas, że nie znaliśmy najważniejszego chorobotwórczego czynnika?).

Na marginesie przypomnę, że wielkie rewolucyjne odkrycia zawdzięczamy nieraz kwestionowaniu najbardziej fundamentalnych, zdawałoby się oczywistych założeń naukowych.

Prawie współcześnie — a może bez „prawie“ — rozwój diagnostyki i terapii krępowało milczące założenie, iż każda choroba ma tylko jedną przyczynę, którą prędzej czy później da się odkryć i zwalczyć. Znowu na marginesie: by zrozumieć epokę, a zwłaszcza typowe dla niej błędy polityków i myślicieli, trzeba poznać założenia, na których opierali swoje rozumowanie.

...

Z rozdziału Manowce rozumowania:
Ambitne prostactwo
... Poczucie ignorancji jest dokuczliwe, a nabywanie wiedzy, poznawanie nieraz złożonych ciągów przyczyn i skutków — uciążliwe. W rezultacie mnożą się domysły, uproszczenia, uogólnienia i pochopne dedukcje.

Oczywiście, te cztery umysłowe operacje mają swoją rację bytu. Domysły, jeden z przejawów płodności umysłu, często kierują dalszą dociekliwością i eksperymentem, świetnie służą, pod warunkiem, że człowiek jest krytyczny i nie zadowala się pierwszą myślą...

Uproszczenia też są konieczne. Bez nich nie ma poznawania rzeczywistości, przecież zawsze musimy wybierać ten jej aspekt, który dla danego zadania jest najbardziej istotny, z pominięciem innych, które uznajemy za nieistotne. Poza tym najlepsze są rozwiązania najprostsze. Jednakże upraszczanie graniczy z prostactwem, w które popada każdy, kto pomija ważkie szczegóły, nie dostrzega już istniejących lub mogących zaistnieć komplikacji.

Choćby ta prostacka skłonność do absolutyzacji!

— Tajemnice polityki? Phi! wszystko sprowadza się do gry sił.

Czy rzeczywiście wszystko? Albo to przekonanie pana M., który sądzi, że na jego etapie rozwoju można, a nawet należy, gardzić wszelkim rytuałem, wszelkim obrzędem — nie dostrzega on, że rytuały i obrzędy ułatwiają międzyludzkie stosunki, uświąteczniają i upamiętniają wydarzenia, wprowadzają w nastrój, są nieraz pożyteczną formą dyscypliny.

A jak chętnie przyczynę zła upatrujemy w jednym człowieku lub grupce ludzi!

Prostak umysłowy — a znów przypominam, że każdy nim bywa — nie używa formuły „pod pewnym względem“. Jakby nie rozumiał, że pod jednym względem może być tak, a pod innym — inaczej, że na przykład błędem jest mówić tylko o dobroczynnej albo tylko o szkodliwej roli chrześcijaństwa — pod pewnym względem była ona dobroczynna, a pod innym szkodliwa. To samo w drobniejszych sprawach: wyjazd dziecka na kolonie pod jednym względem dobrze mu zrobi, a pod innym — być może — źle.

...
Zapraszam do przeczytania całości! To książeczka łatwa i przyjemna w odbiorze, dedykowana głównie (?) młodzieży.

Drugą lekturą jest kontynuacja cyklu Igora Witkowskiego Instrukcje  Przebudzenia. To bardzo długi cykl, który obecnie ma 16 tomów.
Jest to coś unikalnego, nawet w skali światowej a jednocześnie mocno zaskakującego a nawet kontrowersyjnego dla wielu osób. Generalnie wiąże się ze zmianami jakie zachodzą na świecie i czymś, co może stać się już niedługo. O ile wiele (?) osób przeczuwa, że z naszą cywilizacją dzieje się coś niedobrego, to Witkowski analizuje to gruntownie, także w aspekcie historycznym.
Częściowo cykl ten przedstawiłem już kiedyś w ramach omówienia twórczości autora we wpisie Igor Witkowski i jego książki (do uzupełnienia...).
Na ogół widzi się to w aspekcie ekonomicznym (kryzys finansowy), politycznym i w zakresie wartości, ale autor podnosi bardziej aspekt kulturowy, który do ww. zagrożeń doprowadził.
Śledzi na przestrzeni wieków a nawet tysiącleci pewien proces, który powtarza się w różnych cywilizacjach. Porusza między innymi tak kontrowersyjny temat jak negatywny wpływ pewnych aspektów religii lub kultów, które zakodowały się w kulturach i je zdominowały. I nie chodzi tylko o znany temat wpływów politycznych, doktryn i instytucji. Chodzi o trwanie przez tysiąclecia (!) pewnych schematów-archetypów w podświadomości zbiorowej.
To zjawisko, niemal nie dostrzegane i ignorowane przez naukę oraz historię, mocno warunkuje podświadomość i świadomość po dziś dzień. Rodowód tych archetypów sięga neolitu. Autor zebrał wiele dowodów naukowych oraz  różnych przesłanek ze studiów dawnych kultur i dokonał oryginalnej ich syntezy. Obyczaje neolityczne i powielane z tamtych czasów obrzędy oraz poziom świadomości to rzecz wstrząsająca sama w sobie. Ale w aspekcie obecnych zjawisk i szukania ich przyczyn, ta spuścizna, tkwiąca w podstawach kultury, wciąż istnieje lecz jest skutecznie wypierana ze świadomości. Ideą fix Witkowskiego jest społeczne zatracenie percepcji faktów i niemożność przełamania schematów w myśleniu i ocenie.
(Nota bene pisałem o tym w innym aspekcie w tym wpisie o schematyzmach podając też szereg przykładów współczesnych).
Te ograniczenia, a nie sprawy materialne czy polityczne, które są tylko skutkiem, powodują zastój cywilizacji, de facto nie tylko zablokowanie dalszego rozwoju, ale są główną przesłanką jej upadku lub zupełnego regresu, o ile coś się nie zmieni.
Autor patrzy na tę sytuację nie tylko z niepokojem ale także daje nadzieję na przełamanie impasu - niestety bolesne, bo związane z katharsis i wieloma bólami porodu nowego świata. Jakkolwiek tajemniczo to brzmi, to tu zostawię to ciekawości czytelników i przejdę jeszcze do pewnego przykładu pokazującego jak wiele tajemnic Igor Witkowski przed nami odkrywa.
Jestem pod wrażeniem dwóch ostatnich tomów jakie się ukazały: tom 15 -  ZAGROŻENIA DLA PRZEMIAN NA ZIEMI WYPŁYWAJĄCE Z PODŚWIADOMOŚCI i Droga do Pokonania Najważniejszej Blokady Rozwoju oraz
tom 16 - DLACZEGO LUDZIE NIE CHCĄ ROZWOJU?
Chociaż jest tam wiele takich poruszających, nawet obrazoburczych ujawnień, to dla mnie taki przykładem jest zwłaszcza pokazanie wstrząsającego, w  różnych aspektach, losu dzieci na przestrzeni dziejów.
By to krótko zreasumować:
Okazuje sie, że miłość do dzieci (oraz miłość w ogóle) w wielu kulturach i miejscami wręcz jeszcze do początków XX wieku bywała czymś zupełnie innym niż to, co widzimy i rozumiemy przez pryzmat obecnego pojmowania, zwłaszcza w kulturze zachodniej.
Dzieci na przestrzeni wieków były traktowane okrutnie i przedmiotowo. Najstarsze stosunki społeczne włączały w tym zakresie krwawe obrzędy składania dzieci w ofierze połączone z kanibalizmem, związki kazirodcze, torturowanie i zabójstwa w imię jakiegoś kultu.
Niestety te zwyczaje przenosiły się do kultur nawet nie tak odległych czasowo. Oszczędzę opisu praktyk jakie miały miejsce  w Europie jeszcze nawet sto lat temu. Wspomina się i o dzisiejszych praktykach satanistów, mafii pedofilskich, gwałtach, porwaniach, handlu dziećmi oraz zabójstwach by handlować organami. Powszechne było wykorzystywanie seksualne dzieci także w rodzinach, dziecięca prostytucja nawet w tak purytańskim jak wiktoriańskie społeczeństwie (purytanizm pełen hipokryzji). Dotąd praktykuje się na OLBRZYMIĄ skalę traumatyczne obrzezania chłopców i dziewczynek,  kastracje obrzędowe i okaleczanie np. w celu wzbudzenia litości wobec dzieci posyłanych w celach żebraczych. Podobnie drastycznie wyglądało niewolnictwo, zaganianie dzieci nawet paroletnich, do katorżniczej pracy, co i teraz jeszcze ma miejsce w niektórych krajach. Wykorzystywano je także podczas wojen, urządzano krucjaty dziecięce z mnóstwem ofiar.
Wiadomo jest, chociaż i to jest wypierane ze świadomości, że jeszcze nie tak dawno wiele dzieci porzucano na pastwę losu, często przekazywano do przytułków lub sprzedawano. Nawet z literatury pięknej znamy zwyczaj oddawania niemowląt mamkom, zupełny brak zainteresowania dziećmi nawet przez matki oraz ich eksploatację - musiały czemuś służyć - inaczej były balastem.
Przez wieki bito je niemiłosiernie w procesie "wychowania", karcono za byle co, wymuszano surową dyscyplinę,  stosowano terror w czasie nauczania. To wszystko odbijało się głęboko na psychice, doprowadzało często do kalectw a nawet do śmierci. Także przez brak miłości do dzieci, które tego tak bardzo potrzebują do rozwoju. W ogóle łamano ich psychikę, powstawały głębokie traumy, które przenosiły się na lata dorosłości, a to doprowadzało do kultury i praktyk społecznych, które dziś ocenili byśmy jako barbarzyńskie, okrutne. Przyznam, nie zdawałem sobie sprawy ze skali i intensywności tych zjawisk.
Charakterystyczne było właśnie społeczne przyzwolenie na to - jako na coś normalnego, oprócz nielicznych wyjątków ludzie nie potrafili wyobrazić sobie innego świata. Tak jak dziś wielu nie potrafi dostrzec, że to kultura kształtuje rozwój a nie "zdobycze" materialne, przynajmniej nie tylko. Książki Witkowskiego dobitnie to pokazują na przykładach przełomów cywilizacyjnych. Nawet wielkie wynalazki i odkrycia były wynikiem przełamania jakiegoś tabu lub schematu.
Kończąc - by nie przygnębiać tutejszego czytelnika - właśnie odpowiednia, odpowiedzialna edukacja, dająca dzieciom swobodę rozwijania swych uzdolnień, naturalnej ciekawości świata i ekspresji, jest w opinii autora kluczem do przełamania impasu i wkroczenia na nową ścieżkę rozwoju ludzkości...
Są to książki dość trudne ze względu na owe traumatyzujące ujawnienia, ale na tym polegają różne katharsis, przez które trzeba przejść (jak mówi psychologia) by zdiagnozować i "przerobić" w sobie wewnętrzne blokady i się od nich uwolnić. Ponadto trudna ze względu na ilość naukowych cytowań i wywodów. Dlatego autor przygotował tom 17., gdzie te sprawy zamierza przedstawić bardziej popularnym językiem. Być może ukaże się pod koniec roku albo w przyszłym.